De wereld op z’n kop: de losbandige roots van het Carnaval

Geplaatst op 27 februari 2019

Diep in het verleden vinden we de wortels van het Carnaval. Dit Rooms-Katholieke feest kent zijn voorloper in de Romeinse saturnaliën. Dit waren feesten ter van de god Saturnus. Er zijn veel mensen die Carnaval vieren, zeker in het zuiden. Waar denk je aan als je de term Carnaval hoort? Natuurlijk aan eten, drinken en feestkleren vol carnavalsemblemen, aan pruiken en vrolijke liedjes. Dat er een hele oude wereld schuilgaat achter dit feest, weten veel mensen niet. Met Carnaval dansen we op de schouders van de feestende reuzen die ons voorgingen. In deze blog lees je over de losbandige roots van het Carnaval.

De wereld andersom

Een van de belangrijkste aspecten van de saturnaliën en later het huidige Carnaval, is het idee van de wereld op z’n kop. De hiërarchie wordt omgedraaid: heren bedienen hun slaven en strijden op gelijke voet met hen in het dobbelspel. De slaven gingen zich zelfs kleden als hun heren. De eerste van de saturnaliën werd gehouden in het jaar 497 v. Chr op 17 december. Dit was oorspronkelijk een religieus feest dat een dag duurde, maar werd later uitgebreid tot drie dagen. Tijdens dit feest werd er ere gebracht aan de god Saturnus die volgen de mythe samen met Koning Janus geregeerd had in Italië, de periode die de Gouden Jaren genoemd wordt. In deze periode was er geen privébezit en geen sociale ongelijkheid. Dit laatste komt terug in de saturnaliën door de rollen van heer en slaap om te draaien. Dit is een symbolische terugkeer naar de Gouden Jaren, de tijd waarin iedereen gelijk was.

Carnaval

Bij dit katholieke feest spelen de ideeën van zotheid, spot en uitbundigheid een grote rol. Er bestaan verschillende theorieën over de herkomst van de naam van dit feest. Maar ze lijken allemaal verband te houden met de periode van vasten die volgt op het Carnaval. Het Carnaval is net als de saturnaliën een omkeringsritueel. De maatschappelijke rollen worden omgedraaid en de normen over hoe men moet leven worden aan de kant gezet. Het verkleden en het dragen van maskers tijdens Carnaval heeft te maken met een ritueel waarbij de mensen zich voordeden als hun voorouders, zodat ze de geesten van hen daarmee gunstig zouden stemmen. Een ander aspect van het Carnaval is de grote consumptie van alcohol houdende dranken en voedsel. Het vele drinken zal de grenzen van toelaatbare zeker hebben verlegd. In de middeleeuwen is het Carnaval naast omkeringsritueel ook een uitlaatklep voor de strikte hiërarchie in de samenleving, waarin de kerk veel macht had en de meeste mensen vielen onder het bewind van een heer. Carnaval was dus ook een feest van de vrijheid: het los zijn van de knellende banden die het leven in de middeleeuwen voor een groot deel bepaalden.

Nog verder terug

Wanneer we ver terugkijken in de geschiedenis, dan zien we dat bij veel oude culturen een carnaval-achtig feest te vinden is, zoals 5000 jaar geleden in Mesopotamië en ook bij de oude Egyptenaren. Dit speelt zich dan vaak af zo rond het begin van de lente. En ook hier zien we dan het omkeringsprincipe terugkomen waarbij heer en slaaf, man en vrouw, gelijkwaardig werden tijdens het feest.

Onderdrukking

In de zestiende-eeuws komt Carnaval onder vuur te liggen door de uitgebroken Reformatie, waarbij alles wat Katholiek is, op de schop gaat. Alleen Kerstmis, Pasen en Pinksteren zijn nog echt christelijke feesten in de ogen van reformatoren als Johannes Calvijn. In grote delen van Europa verdween het Carnaval.

Heropleving

Het katholicisme maakte in de negentiende eeuw een comeback en daarmee kwam ook het Carnaval weer terug: kleurrijker en beter georganiseerd dan ooit te voren. In deze tijd kreeg het feest de elementen die we tegenwoordig kennen als horend bij Carnaval: het strooien van confetti, verkleden als historische figuren en de uitgebreide Carnavalsoptochten.

Conclusie

Carnaval heeft een lange geschiedenis, is door de jaren heen ontwikkeld tot wat het nu is en deze ontwikkeling zal zeker niet stoppen in onze eeuw. Zo heeft het door de jaren heen een meer seculier karakter gekregen. Nog steeds heeft het de functie van een uitlaatklep, want het haastige leven en de dagelijkse sleur die veel mensen ervaren wordt feestelijk onderbroken.